مێژوو

سه رچاوه مێژووییه كان باس له وه ده كه ن، كه له سه رده می لۆلۆییه كاندا له شوێنی شاری هه ڵه بجه ی ئێستادا شارێك به نێوی (هارهار كارۆكین) هه بووه . هه روه ك هه بوونی ده یان پاشماوه و ناوچه ی شوێنه واری له سنوره كه دا، كه هه ندێكیان مێژووه كه یان بۆ پێش زاین (به نمونه به كراوا) و هه ندێكیشیان بۆ سه رده می ئیسلام ده گه ڕێته وه به ڵگه ن له سه ر ئه وه ی، كه ناوچه كه له مێژوویه كی دێرینه وه خاوه ن دانیشتوان و شارستانییه تی خۆی بووه
سه باره ت به شاری هه ڵه بجه ی ئه مڕۆش سه رچاوه كان هه تا سه ره تاكانی سه ده ی هه ژده دوور و نزیك ئاماژه به شوێن و جێگایه ك به نێوی (هه ڵه بجه یاخود ئه ڵه بجه ) ناده ن، به ڵام له سه ره تای سه ده ی هه ژده دا وه ك ئه وه ی هه ندێك له سه رچاوه كان باسیان كردووه بنه ماڵه ی سیانزه ماڵه ، كه له به گزاده كانی شیوه كه ڵی ناوچه ی شارباژێڕن دێنه شوێنی شاری هه ڵه بجه و ئاوه دانى ده كه نه وه ئه گه رچی هه ندێكی تر له سه رچاوه كان باوكی مه لا عه بدوڵڵای خه رپانی به سه رله نوێ ئاوه دانكه ره وه ی شاری هه ڵه بجه داده نێن، به ڵگه شیان بۆ ئه وه ئه وه یه ، كه شار له مزگه وتی گه وره ( جامیعه)ی گه ڕه كی (پیر محه مه د)ه وه ده ستی به گه شه كردن كردووه ، باوكی مه لا عه بدوڵڵاش له ساڵی ( ١٧١٢-١٧١٣ ز)دا ئه و مزگه وته ی بنیادناوه . به دوای ئه وانیشدا ژماره یه ك ماڵه جوله كه له ناوچه كانی دیكه وه ڕوویان له شاره كه كردووه و تيايدا نيشته جێ بوون. ئه وكاتیش ناوچه كه به شێك بووه له قه ڵه مڕه وی میرنشینی بابانی سه ر به ده وڵه تی عوسمانی، چونكه به پێی ڕێكه وتننامه ی زه هاوی ساڵی ١٦٣٩نێوان عوسمانی و سه فه وی ئه م ناوچانه بۆ ده وڵه تی عوسمانی یه كلایی ببوونەوه

له ڕووی جوگرافییه وه هه ڵه بجه ده كه وێته باكووری خۆرهه ڵاتی عێراق و خۆرهەڵاتی هه رێمی كوردستان و به دووری ( ٨٠ كم) باشووری ڕۆژهەڵاتی پارێزگای سلێمانیه وه ، ڕووباری سیروان سنووری باشووری پێكدێنێت و لە گەڵ وڵاتی ئێراندا به درێژای ( ٢٥ كم) له قه زاكه ی جیاده كاته وه، له ڕۆژئاواشه وه ده ریاچه ی ده ربه ندیخان، هه روه ها سنووری ڕۆژهه ڵات و باكووری ڕۆژهه ڵاتی بریتییه له چیاكانی هه ورامان و سورێن كه به درێژی (٦٧ کم ) جارێكی ، تر له گه ڵ وڵاتی ئێراندا جیاده كاته وه ، به وپێیه ش هه ردوو پارێزگای سنه و كرماشان له ئێران ده بنه دراوسێی شاره كه پێویسته بوترێت سنووره كه ی له گه ڵ ئێراندا سنوورێكی سرووشتییه و نه ته وایه تی نیه . ئه م شوێنه ی له دراوسێی ئێراندا له ڕابردوودا پێگه یه كی جوگرافی گرنگی له ڕووی بازرگانییه وه بۆ شاره كه هه بووه ، به وپێیه ی هه ڵه بجه كه وتبووه سه ر یه كێك له هێڵه بازرگانیه كانی نێوان شاره كانی ڕۆژهه ڵاتی كوردستان باشووری كوردستان، ویلایه تی موسڵ

به تێڕوانین بۆ ڕووداوه كانی جه نگى هه شت ساڵه ى ئێران عێراق، پێشبينى ده كرا، كه عێراقییه كان به رنامه ڕێژییان بۆ زنجیره ه یه ك هێرش كردبێت و له چاوه ڕوانی ده رفه تێكی گونجاودابن. به خستنه كاری هه ڵمه تی (١٠ والفجر) له لایه ن ئێرانییه كانه وه كه ئامانج لێى گرتنى هه ڵه بجه بوو، ئیدی عێراق گه یشته ئه و ئه نجامه ی، كه ئێرانییه كان له به ره ی باشووره وه توانای ئه نجامدانی هێرشی فراوانیان نییه . ڕۆژی ١٢ و ١٣ / ٣ / ١٩٨٨ یش، كه هاوكات بوو له گه ڵ ده ستپێكردنی هێرشه كه ی ئێران سه ر هه ڵه بجه خودی سه دام حسێن سه ردانی شاری سلێمانی كردبوو، بۆئه وه ی له نزیكه وه ئاگاداری پرۆسه ی هێرشه كانی سه ر سه ركردایه تی يه كێتى بێت و له گه ڵ خۆشیدا (سوڵتان هاشم)ی هێنابوو بۆ ته واوكردنی كاره كه ، جه ختیشی له سه ر به رده وامی هێرشه كان كردبوویه وه ، چونكه ڕژێم زۆر به باشی له بایه خی سه ركه وتنه كه ی سه ر دۆڵی جافایه تی تێگه یشتبوو، ئه وه ش وایلێكرد زۆر گوێ به و زیانه مرۆیی و ماددییانه نه دات، كه له هه ڵه بجه دا لێی كه وت، بۆیه به فه رمانی سه دام حسێن هه ڵه بجه فه رامۆشكراو، درێژه به هێرشه كانی ئه نفالی یه ك درا تا به ئامانج گه یشت